Ειρήνη Τσανίρα
Ψυχίατρος-Παιδοψυχίατρος Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια παιδιών-εφήβων και ενηλίκων
1) Σκέψεις –προβληματισμοί I
Η πανδημία έχει επικρατήσει σε ολόκληρο τον κόσμο, ο θάνατος χρωμάτισε την καθημερινότητα μας και μπορούμε ίσως να μιλάμε για μια πλανητική ομοιομορφία .
Το κράτος ασφάλειας (security state) με στόχο την τρομοκρατία υποχώρησε προς ένα κράτος βιο-ασφάλειας με κέντρο την Υγεία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι τα εθνικά συστήματα υγείας εμείς οι ίδιοι τα είχαμε υποβαθμίσει. Οδηγηθήκαμε έτσι στο σημείο όπου η παύση όλων των κοινωνικών σχέσεων και δραστηριοτήτων, η περίφημη « κοινωνική αποστασιοποίηση», να μοιάζει αναγκαία και να γίνεται δεκτή με ευκολία. Αληθεύει άραγε η σκέψη ότι αυτή η έκτακτη υγειονομική ανάγκη μπορεί να αναδειχθεί ή είναι ήδη το εργαστήριο στο οποίο ετοιμάζονται οι νέες πολιτικές και οι κοινωνικές ρυθμίσεις που περιμένουν την ανθρωπότητα;
Η «κοινωνική αποστασιοποίηση» κατά κάποιον τρόπο προυπήρχε, η τεχνολογία είχε ήδη επικρατήσει και είχαμε ηδη εξοικειωθεί με εικονικές σχέσεις. Αν ισχύει η θέση ότι η τεχνο-επιστήμη προοδεύει στην γνώση του πραγματικού, παράλληλα μας καθιστά όλο και περισσότερο ανίκανους να αντιμετωπίσουμε την ανησυχία και την έγνοια μας σχετικά με την έλλειψη νοήματος ζωής, σε μια εποχή που κυριαρχείται από τα «θλιμμένα πάθη» (Spinoza) όπως η φιλαργυρία, ο φθόνος, η αδυναμία, το αίσθημα κενού. Μπορούμε άραγε να ζούμε υπερασπιζόμενοι μόνο την γυμνή ζωή (Agamben],την γυμνή βιολογική μας ύπαρξη;
« Το άτομο διάγει μια διπλή ζωή: ως αυτοσκοπός για τον ίδιο του τον εαυτό και ως κρίκος μιας αλυσίδας στην οποία είναι δέσμιο παρά την θέληση του ή τουλάχιστον χωρίς την παρέμβαση της» (Freud 1914) Σύμφωνα με τα Φρουδικά κείμενα η καταγωγική αρχή της κοινωνίας βρίσκεται σε δύο θεμελιακές απαγορεύσεις, την αιμομιξία και τον φόνο, ενώ η αρχή του κοινωνικού δεσμού ανάγεται στο αίσθημα ενοχής που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. «Οι δυνατότητες της ευτυχίας μας είναι περιορισμένες από τη ιδιοσυστασία μας. Πολύ πιο εύκολο είναι να μας βρεi η δυστυχία αφού η πηγή οδύνης βρίσκεται στο σώμα μας, στο περιβάλλον και στις σχέσεις μας με τους άλλους». Στο ίδιο έργο – «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας»- γράφει: «Η ανάπτυξη του πολιτισμού δεν μπορεί παρά να μας φανερώνει την πάλη μεταξύ Ερωτα και Θανάτου, μάχη γιγάντων της ενόρμησης ζωής και της ενόρμησης καταστροφής». Άραγε η σύγχυση και η δυσφορία που επικρατεί στην σημερινή κοινωνία είναι μια διαφορετική έκφραση της δυσφορίας που περιέγραφε ο Freud το 1930; Κάθε κοινωνία δημιουργεί τον δικό της κόσμο υποστηρίζοντας τις δικές της ιδιαίτερες σημασίες, οι οποίες και δομούν τις γενικές παραστάσεις του κόσμου τον οποίο συγκροτεί. Είναι αυτές που θα δομήσουν μια συλλογική οντότητα μέσα στην οποία θα βρεθεί το άτομο και έτσι το ατομικό θα συναρθρωθεί με το κοινωνικό .Ο ψυχισμός, ευρισκόμενος στο κοινωνικό πλαίσιο της χρονικής στιγμής της έλευσής του, θα συναντηθεί με την επικρατούσα ηθική και την πολιτική του χρόνου της ζωής του και θα ζυμωθεί με αυτές.
2) Στρατοπεδική λογοτεχνία
«Έχουμε φτάσει να μοιάζουμε τόσο με τα ζώα και όμως και το παραμικρό ζώο φαντάζει στα μάτια μας μεγαλειώδες’ έχουμε φτάσει να μοιάζουμε τόσο με τα φυτά που πεθαίνουν σαπίζοντας και όμως η μοίρα αυτών των φυτών φαντάζει στα μάτια μας τόσο πολυτελής όσο η μοίρα εκείνου που ο θάνατος τον βρίσκει στο κρεβάτι του την ώρα που κοιμάται […] Κι ωστόσο δεν υπάρχει αμφιβολία, εξακολουθούμε να είμαστε άνθρωποι, και άνθρωποι θα πεθάνουμε […] Όχι, αυτή η ιδιότυπη αρρώστια δεν είναι παρά μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία του ανθρωπίνου είδους. Και τούτο μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα:Το ένα είναι πως δοκιμάζεται η ανθεκτικότητα του είδους, η σταθερότητα του. Και το άλλο είναι πως η ποικιλία των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, το χρώμα τους ,οι συνήθειες τους, ο διαχωρισμός τους σε τάξεις υποκρύπτουν μια αλήθεια που αποκαλύπτεται εδώ σε όλο της το μεγαλείο, στα άκρα των ορίων μας: δεν υπάρχουν πολλά ανθρώπινα είδη, ένα είναι το ανθρώπινο είδος […] Οι Ες Ες είναι άνθρωποι σαν και εμάς. Είμαστε υποχρεωμένοι να δεχθούμε ότι υπάρχει ένα και μοναδικό ανθρώπινο είδος.» (Robert Antelme, «Το ανθρώπινο είδος»)
Ο Αntelme έγραψε το μοναδικό του βιβλίο μετά την εκτόπιση του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης υποστηρίζοντας την θέση ότι « η αμφισβήτηση της ανθρώπινης ιδιότητας προκαλεί μια σχεδόν βιολογική διεκδίκηση να ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος»
3] Σκέψεις- προβληματισμοί II
Στην ελληνική κοινωνία ζούμε σήμερα με την απειλή του κορωνοιού και μ’ ένα πέπλο θανάτου να σκεπάζει και να χρωματίζει την καθημερινότητα μας. Ο θάνατος δείχνει στο ανθρώπινο είδος την δύναμη του αφού πρώτα θρυμμάτισε την υπερβολική παντοδυναμία που εκείνο νόμιζε ότι κατείχε. Την ίδια στιγμή πολλαπλά γεγονότα με επικράτηση της σεξουαλικότητας και της βίας έκαναν αισθητή την ύπαρξη τους στην πόλη. Σύμπτωση; Ρωγμή στην ισορροπία δυνάμεων; Σύγκρουση συνδετικών και αποσυνδετικών δυνάμεων; Καταγγελίες σεξουαλικών εκτροπών και παραβιάσεων, βία στις σχέσεις, βία στους δρόμους, βία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βία σ’ ένα μεγάλο εύρος του πολιτικο-κοινωνικού συνόλου, με απουσία συγκροτημένου και ουσιαστικού λόγου, κατάχρηση εξουσίας και ενίσχυση του αισθήματος αβεβαιότητας.
Κινδυνεύουμε άραγε να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια κοινωνικά και πολιτισμικά οριακή κατάσταση; Η ερήμωση πάντως για την οποία μιλάει η H.Arendt έχει να κάνει με την απώλεια του αισθήματος ότι ανήκει κανείς σε ένα κοινό γένος και με ένα αίσθημα απελπισίας και προσωρινότητας. Ανάγκη λοιπόν υψίστης σημασίας: Η διατήρηση του αισθήματος του ανήκειν στο ανθρώπινο σύνολο ανεξάρτητα απ’ τις ατομικές ποιότητες και λύσεις που έχει κανείς μπορέσει να δώσει στα κοινά ανθρώπινα συστατικά που δομούν τον ψυχισμό. Για τις επιλογές αυτές φέρει κανείς την προσωπική του ευθύνη και ορίζει την δική του ταυτότητα .
Ειρ.Τσανιρα
Ψυχίατρος-Παιδοψυχίατρος
Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια παιδιών-εφήβων και ενηλίκων